Praktijk Lichaamsgerichte (Psycho)therapie
'naar een vrij stromende levensenergie'

Biodynamische psychologie en therapie
Informatie voor verwijzers

Inhoudsopgave

1. Inleiding

Deze brochure is bedoeld voor verwijzers en bevat beknopte informatie over de uitgangspunten van de biodynamische psychologie en therapie met de daarbij behorende werkwijze. Daarnaast wordt ook aandacht geschonken aan de kwaliteit van de beroepsuitoefening.
De biodynamische therapie kan zowel een aanvulling zijn op de reguliere medische en geestelijke gezondheidszorg als een op zichzelf staande methode binnen de gezondheidszorg. Biodynamische therapie werkt zowel preventief als curatief of palliatief. In een aantal gevallen wordt samengewerkt met huisartsen, psychiaters, maatschappelijk werkers en/of andere hulpverleners.

Biodynamische psychologie en therapie

2.1 Historische context

Biodynamische therapie is gebaseerd op de biodynamische psychologie en gaat uit van de eenheid van lichaam, geest en ziel. Zij vindt haar oorsprong in de psychoanalytische en de libido theorieën van Freud en in het werk van de psychoanalyticus Wilhelm Reich, de grondlegger van de lichaamsgerichte psychotherapie. Reich benadrukte de fundamentele wisselwerking tussen lichaam en geest. Volgens Reich wordt de brug tussen deze beide gevormd door bio-energie, de energie die idealiter vrij door het lichaam stroomt. Stagnatie van deze energie komt tot uiting o.a. in pantsering van de spieren wat zijn weerslag heeft in de karakterstructuur. Stagnatie kan ook psychosomatische ziektes veroorzaken.
De biodynamische psychologie is ontwikkeld door de Noorse psychologe en fysiotherapeute Gerda Boyesen in de periode tussen 1948 en 1970. Zowel Gerda Boyesen zelf als haar dochters, naaste medewerkers en diverse biodynamische therapeuten in verschillende landen hebben bijgedragen aan nieuwe ontwikkelingen in de biodynamische psychologie en haar therapeutische praktijk.

2.2 Kernbegrippen

a) Levensenergie en lichaamspantser
De basis van de biodynamische lichaamsgerichte therapie komt overeen met de uitgangspunten van andere neo-reichiaanse stromingen. Deze stellen dat, onverwerkte ervaringen in het lichaam afvalstoffen achterlaten die energie-, weefsel-, en spierblokkades veroorzaken. Hierdoor ontstaat een lichaamspantser.
Volgens Reich’s spierpantser-theorie wordt de emotionele expressie belemmerd door chronische spanning in de skeletspieren. Hij legt uit hoe het individu, gevangen in zijn pantser, een bijbehorend neurotisch karakterpatroon vertoont in zijn gedrag. Naarmate in therapie iemands spierpantser wordt verzacht, verandert hij in een gezondere en echtere persoonlijkheid.

Naast het spierpantser onderscheidt de biodynamische theorie het ingewandspantser. Reich hield zich al bezig met de ingewanden en het (vegetatieve) autonome zenuwstelsel. Hij vond de naam "vegeto-therapie" uit. De hypothese is dat onopgeloste conflicten hun neerslag vinden in latente dynamische druk in de ingewanden. Wanneer de impuls van de spanning die bij elke emotionele opwinding in de ingewanden aanwezig is, afgeremd wordt, dan blijft deze als tijdelijke spanning of nog liever druk, aanwezig. Deze druk veroorzaakt een vegetatieve en osmotische stoornis. Omdat het organisme gedwongen wordt de emotie diep in het lichaam te verdringen, moet het ook de druk in de darmen compenseren. In een traumatische en neurose vormende situatie worden de vegetatieve verdringingskrachten permanent, en in dat geval kunnen we spreken van een ingewandspantser. Onder dit pantser liggen de ingehouden emotionele en vegetatieve ladingen gevangen als een dynamisch potentieel, diep in het lichaam, klaar om uit te breken als de verdedigingen wegvallen.
Deze ingewandsdynamiek (te vergelijken met het "id" van Freud) ligt ten grondslag aan de psychopathologie: als de afweermechanismen wegvallen, komen de pathologische krachten los. Als dit ongecontroleerd gebeurt, overvalt het onbewuste het organisme, of zoals Freud zegt: “Als het id inbreuk doet op het ego, komt de neurose tot uiting”. De pantsering - oftewel het afweermechanisme - is het compromis dat het organisme gesloten heeft om de vegetatieve lading te neutraliseren en innerlijke druk en pijn te vermijden. Als we op deze manier naar de neurose kijken, kunnen we spreken van conflict in het autonome stelsel, een gezichtspunt wat ook tot méér begrip kan leiden van psychosomatische symptomen.

De biodynamische therapie wendt systematisch technieken aan om geleidelijk het lichaamspantser te smelten en het id met een minimale druk op te laten komen, zodat het ego - het bewustzijn - deelneemt aan een proces van genezing en niet aan een pathologisch proces.
Het lichaamspantser wordt losgemaakt, ontladen en het stress-residu wordt via de peristaltiek van het maag/darmkanaal verteerd, de ”psychoperistaltiek” wordt weer op gang gebracht. De adem kan nu dieper doorkomen en de energie gaat beter stromen. Deze stromingen (aanvankelijk "vegetatieve stromingen" genoemd) kunnen door de cliënt worden waargenomen. Onderzoek naar de oorsprong en kwaliteit van deze stromingen heeft geleid tot het concept “levensenergie”. De levensenergie wordt gezien als de energetische kracht van de "drang tot zelfverwerkelijking".

Centraal staat het therapeutisch werken met de levensenergie. Vrijmaken en ontladen van de geblokkeerde energie vermindert de spanning en vergroot de stromingsmogelijkheid van de levensenergie. Het brengt de cliënt in een gevoel van heelheid en eenheid, zijn primaire levensstroom.

b) Primaire en secundaire persoonlijkheid
In de biodynamische psychologie wordt onderscheid gemaakt tussen de primaire en de secundaire persoonlijkheid. De primaire persoonlijkheid is onze onbevangen levenslust, spontaniteit, openheid om te ontmoeten. De primaire persoonlijkheid heeft basiszekerheid, stabiliteit, en de moed om eigen kwetsbaarheid en pijn te voelen. Ze heeft veerkracht en kan met tegenslagen omgaan. De primaire levensstroom is de energetische dimensie van de primaire persoonlijkheid. Iemand die in contact is met en handelt vanuit zijn primaire persoonlijkheid staat in contact met zijn levenszin en integreert deze in zijn dagelijkse realiteit.

Van kinds af aan oefent de wereld veel druk op ons uit, twijfel over acceptatie zoals we zijn begint al vroeg. Van hier uit ontwikkelen we noodzakelijkerwijs onze secundaire persoonlijkheid. Een groot deel hiervan is inherent aan de normale menselijke ontwikkeling. De secundaire persoonlijkheid wordt vanuit onze kindertijd niet alleen gevormd door strategieën om ons te beschermen tegen eisen van de buitenwereld, maar zorgt er ook voor dat we innerlijke impulsen onderdrukken die zich anders tegen ons zouden kunnen keren. We ontwikkelen noodzakelijke overlevingsstrategieën waardoor de dynamiek van onze levensenergie geblokkeerd wordt. Dit vindt zijn neerslag in ons denken, in ons voelen, in ons handelen en in ons gevoel voor zingeving.

De secundaire persoonlijkheid zorgt, door de ontwikkeling van zijn overlevingspatroon en het opgebouwde pantser, voor blokkering van de primaire dimensie. Werken met het pantser, met de secundaire persoonlijkheid brengt iemand weer in contact met de primaire persoonlijkheid.

c) Visie
Uitgaande van de bovenstaande begrippen werkt de biodynamische psychologie met de volgende visie:
1) Problemen en klachten komen voort uit het verlies van het contact met de primaire levensstroom.
2) Dit contact is verloren gegaan doordat primaire impulsen vanuit het organisme om zich te uiten, werden geblokkeerd. Deze blokkade wordt in eerste instantie door de omgeving veroorzaakt en vervolgens door het individu geïnternaliseerd.
3) Er vindt een afsplitsing plaats. De verboden impulsen worden onderdrukt en als onverwerkte ervaringen opgeslagen op psychologisch, musculair en vegetatief niveau.
4) De niet verboden impulsen en aangereikte normen en gedragsvoorbeelden worden overlevingsimpulsen. Ze vormen de basis voor het opbouwen van een overlevingspatroon (secundaire persoonlijkheid).
5) Overlevingspatronen worden opgebouwd op de drie genoemde niveaus. Er zijn verschillende soorten van overlevingspatronen te onderscheiden. Deze patronen zijn te beschouwen als een vervormde afspiegeling van de primaire persoonlijkheid.
6) Problemen kunnen zich uiten als lichamelijke en/of psychische klachten. Het is essentieel om op alle niveaus te werken. Het niveau dat als eerste invalshoek wordt gekozen, is veelal het niveau waarop de klachten zich het duidelijkst aandienen.
7) Behandeling van de problemen vindt plaats op genoemde drie niveaus door middel van methoden als gesprekken, massages, dynamisch lichaamswerk, aurawerk en imagery.

d) Drie niveaus van werken
Er zijn drie niveaus te onderscheiden waarop de levensenergie blokkeert en vrij gemaakt moet worden:
a) psychologisch niveau (de cognitieve perceptie en emotionele ervaringen)
b) musculair niveau(de motorische handelingen door het willekeurige spiersysteem, waaronder ook de willekeurige ademhalingsprocessen)
c) vegetatief niveau (de functies die door het autonome zenuwstelsel bestuurd worden, zoals de metabolische processen, spijsvertering en autonome ademhalingsprocessen).

Werken op deze drie niveaus impliceert:
1) Inzicht krijgen in het opgebouwde overlevingspatroon.
2) "Smelten" van het organisme. Door massages, oefeningen en inzichtgevende gesprekken kan het overlevingspatroon geleidelijk aan kracht en invloed inboeten.
3) Verwerken van de onverwerkte ervaringen die door het overlevingspatroon worden beschermd. Dit gebeurt door het toepassen van diverse massages en lichaamswerk, het uiten van onverwerkte emoties en het erkennen van de ervaring. Belangrijk is dat de cliënt gehoord en erkend wordt in zijn ervaring.
4) Capaciteiten die door de ontwikkeling van het overlevingspatroon niet volledig zijn ontwikkeld, krijgen ruimte en steun om alsnog ontwikkeld te worden.
5) In dit hele proces wordt, telkens als dat mogelijk is, contact gemaakt met de kwaliteiten van de primaire persoonlijkheid. Hierdoor kan de primaire persoonlijkheid in het proces steeds meer aanwezig zijn en kunnen de blokkades uit de secundaire persoonlijkheid worden opgeheven. Dit laatste is essentieel voor een werkelijk ontstaan van heelheid, omdat de cliënt alleen dan in contact komt met zijn spirituele werkelijkheid.

2.3 Doel: voor wie is biodynamische therapie geschikt

Door de grote verscheidenheid aan methoden die in de biodynamische therapie wordt toegepast, kunnen mensen met allerlei soorten hulpvragen behandeld worden. Het algemene doel is de cliënt weer in contact te brengen met de primaire persoonlijkheid. Afhankelijk van de hulpvraag kunnen meer specifieke doelen geformuleerd worden.

a) Biodynamische massagetherapie
• verbetert het fysiek functioneren, maakt de cliënt meer lichaamsbewust en stelt hem / haar in staat beter om te gaan met stress
• kan een weldaad zijn voor mensen die gewend zijn zelf veel te geven, voor anderen te zorgen, hard te werken en zich moeilijk rust kunnen gunnen
• maakt de neurotische lichaamshouding en het ingehouden ademhalingspatroon vrijer en de psychoperistaltiek wordt geopend. Er komt evenwicht tussen het centrale en het autonome zenuwstelsel
• kan vaak fysieke klachten die als psychosomatisch benoemd worden (bv. lage rugpijn, migraine, slapeloosheid, chronische moeheid) verzachten of opheffen
• geeft ondersteuning bij ziektebeleving in het algemeen
• kan een toegangsweg zijn tot het lichaam voor mensen die er door traumatische gebeurtenissen van gedissocieerd zijn. Aanraking, oefenen in afstand en nabijheid, overgave en ook grenzen stellen, maar vooral het vinden van een veilige plek in jezelf zijn dan aan de orde.

b) Vegeto / psycho-organische therapie
Bij biodynamische therapie in ruimere zin moet de cliënt het vermogen en de bereidheid hebben tot enige zelfreflectie. De motivatie van de cliënt om het proces aan te gaan is bepalend. Biodynamische therapie werkt altijd met respect voor de weerstand waarmee de cliënt zich beschermt. De therapie is geschikt voor:
• cliënten met hoofdzakelijk psychische klachten bv. depressie, spanningsklachten, leeftijdsfase problematiek, rouwverwerking, posttraumatische stressstoornissen, burn-out
• cliënten die in verbale therapie steeds op weerstand stuiten en via het lichaam in contact willen komen met hun eigenlijke gevoelens
• cliënten bij wie de emoties zo sterk oplopen dat grounding en psychische integratie nodig zijn
• cliënten die op een mentaal niveau al een en ander uitgezocht hebben en via het lichaam dieper willen gaan
• cliënten die gericht zijn op persoonlijkheidsgroei en -ontwikkeling, zelfverwerkelijking, spirituele groei.

De hulpvraag van de cliënt kan gericht zijn op:
1) Het verbeteren van het fysieke functioneren, b.v. het verminderen van migraineklachten of pijn in de onderrug. De somatische klachten staan hier centraal en worden eventueel gekoppeld aan psychische problemen.
2) Het verbeteren van het psychisch functioneren. De psychische klachten staan hier centraal en kunnen gekoppeld worden aan eventuele lichamelijke problemen.
3) Het ontwikkelen van het lichaamsbewustzijn.
4) Persoonlijkheidsgroei en ontwikkeling. Hierbij gaat het om zelfverwerkelijking en spirituele groei.
5) Een combinatie van twee of drie niveaus. Deze niveaus zijn te onderscheiden maar niet te scheiden. Hulpverlening die op een niveau gericht is zal ook op andere niveaus effect hebben.
Het doel van de therapie wordt bepaald door cliënt en therapeut samen en kan tijdens het proces veranderen. De therapeut is verantwoordelijk voor de bewaking van het gestelde doel. Hij is tevens degene die de haalbaarheid van de doelen binnen een bepaalde tijd bewaakt en bespreekt met de cliënt.

3.1 De opleiding tot biodynamisch therapeut
De opleiding tot biodynamisch therapeut duurt vier jaar, is post-Hbo en bedoeld voor mensen die een therapeutisch, sociaal of pedagogisch beroep uitoefenen.

3.2 Stichting Beroepsorganisatie voor Lichaamsgeoriënteerde (Psycho)therapie (SBLP)
De Nederlandse Vereniging van Biodynamisch Therapeuten (NVBT) werd in mei 1986 opgericht en ging in 2014 samen met een aantal andere lichaamsgerichte verenigingen, op in de Stichting Beroepsorganisatie voor Lichaamsgeoriënteerde (Psycho)therapie.
De SBLP is aangesloten bij de Nederlandse Vereniging voor Lichaamsgeoriënteerde Psychotherapie (NVLP) (de Nederlandse afdeling van de European Association for Body-Psychotherapy) en bij de Nederlandse Associatie voor Psychotherapie (NAP) (de Nederlandse afdeling van de European Association for Psychotherapy). De vereniging stelt formele eisen voor het lidmaatschap, hanteert een beroepsregister, een beroepscode, een klachtenregeling, beroepsprofiel en een aantal protocollen en richtlijnen.